Sachs-Hornbostel sistemi (veya H-S Sistemi), akustik müzik aletlerini sınıflandırmak için kapsamlı ve küresel bir yöntemdir. 1914 yılında, iki Avrupalı müzikolog olan Curt Sachs ve Erich Moritz von Hornbostel tarafından geliştirilmiştir. Bu sistemin, sistematik bir sınıflandırmanın neredeyse imkansız olduğunu düşünen geliştiricileri tarafından tasarlanmış olmasına rağmen, hala geniş çapta kullanılmaktadır.
Curt Sachs (1881–1959), Alman müzikolog olup, müzik aletlerinin tarihine dair kapsamlı çalışmalarıyla tanınır. Sachs, Erich Moritz von Hornbostel (1877–1935) ile birlikte çalışarak, müzik aletlerinin ses üretme şekillerine dayalı bir konseptsel çerçeve oluşturmuştur. Bu sistem, sesin yaratıldığı titreşimin konumuna göre bir sınıflama sunmaktadır.
Ses Sınıflandırması
Batı orkestral sistemine göre müzik aletleri bakır, vuruşlu, tel ve yelkenli olarak sınıflandırılabilir. Ancak S-H sistemi, Batı dışı müzik aletlerinin de sınıflandırılmasına olanak tanır. Geliştirilmesinin üzerinden 100 yıldan fazla bir süre geçmesine rağmen, H-S sistemi hala çoğu müze ve büyük envanter projelerinde kullanılmaktadır. Sachs ve Hornbostel, sistemin sınırlamalarını fark etmişlerdir; çünkü birçok alet, performans sırasında farklı zamanlarda birden fazla titreşim kaynağına sahip olup, bu da sınıflandırmayı zorlaştırmaktadır.
H-S sistemi, tüm müzik aletlerini beş ana kategoriye ayırmaktadır: idiophone (ses veren katı maddeler), membranophone (gerilmiş zarla ses verenler), chordophone (gerilmiş tel ile ses verenler), aerophone (hava sütunu ile ses verenler) ve electrophone (elektronik olarak ses üretenler).
Idiophones
Idiophones, ses üretmek için titreşen katı bir malzeme kullanan müzik aletleridir. Bu tür aletlerde kullanılan katı malzemelere örnek olarak taş, ahşap ve metal verilebilir. Idiophones, titreşimi oluşturma yöntemiyle farklılaştırılır.
- Çarpma: Benzer iki aletin birbirine vurularak ses üretmesi, örneğin ziller ve kastanyetler.
- Sürtme: Sesin, üzerine sürtülen bir malzemeyle üretildiği aletler. Müzikal camlar, parmak uçlarıyla kenarlarına sürtülerek ses çıkarır.
- Vuruş: Vurularak ses üreten müzik aletleri. Ksilofonlar, üçgenler, zil ve gonglar bunlara örnektir.
- Çekme: Çekilerek ses çıkaran müzik aletleri, yew harp gibi aletler.
- Kazınma: Sesin, aletin kazınarak üretilmesi, örneğin dişli çarklar ve yıkama tahtaları.
- Sallanma: Marakas gibi aletler, sallanarak ses çıkarır.
- Basma: Sert bir yüzeye basarak ses çıkaran aletler, örneğin tap dansçıları tarafından kullanılan ayakkabılar.
Membranophones
Membranophones, ses üretmek için gerilmiş zarları ya da deri kullanarak titreşen müzik aletleridir. Membranophones, aletin şekline göre sınıflandırılır.
- Kettle Drums: Yuvarlak tabanlı ve ayarlanabilir ya da ayarlanamaz olabilir. Titreşen zar, gövdeye bağlanır ve eller ya da çubuklar ile çalınır.
- Tubular Drums: Silindirik, konik ya da goblet şeklinde olabilirler. Bu aletler, eller ya da çubuklar ile çalınır ve zar, gövdeye bağlanır.
- Friction Drums: Sürtme ile ses çıkaran zarlar, çubuk ya da ip ile çalınır.
- Mirlitons: Ses, çalan kişinin sesinden ya da aletinden gelir. Örneğin kazoo.
Chordophones
Chordophones, gerilmiş bir tel ile ses üreten müzik aletleridir. Teli titreştirdiğinde, rezonatör bu titreşimi alır ve sesin daha hoş hale gelmesini sağlar. Beş ana türleri vardır.
- Müzik yayları: Rezonatörü olmayabilir; teller bir tahta yay üzerinde gerilir.
- Harps: Teller, ses tahtasına paralel değildir, çekme ya da çırpma ile çalınır.
- Lyres: Teller bir çapraz çubuğa gerilir ve rezonatörden uzak tutulur. Yaylı ya da çekmeli olabilirler.
- Lutes: Rezonatör üzerinden gerilmiş teller, boynu boyunca uzanır. Yaylı ya da çekmeli olabilirler.
- Zithers: Boynu olmayan tahtalar üzerine gerilen tellerle çalınan aletlerdir, çekme ya da vurma ile çalınır.
Aerophones
Aerophones, hava sütunlarıyla ses üreten müzik aletleridir. Bu aletler, genellikle rüzgar aletleri olarak bilinir ve dört ana türü vardır.
- Bakır nefesli aletler: Metal, özellikle bakırdan yapılmıştır ve çalan kişinin dudakları ile titreşen hava sütunu aracılığıyla ses üretir. Örneğin trombon, trumpet, tuba.
- Ahşap nefesli aletler: Eskiden yalnızca ahşap kullanılarak yapılmış, ancak şimdi diğer malzemeler de kullanılmaktadır. Saksafon, klarinet gibi örneklerde olduğu gibi, üfleme ile ses çıkarılır.
- Serbest kamışlı aletler: Ses, serbestçe titreşen bir kamışla üretilir. Örneğin akordiyon.
- Serbest: Serbest aerofonlar, sesin, aletin kendisinden değil, dışarıda bir hava sütunu tarafından üretilmesiyle çalışır, örneğin bull-roarer ya da kırbaç.
Electrophones
Electrophones, elektronik olarak ses üreten ya da geleneksel bir şekilde ses üreten, ancak sonrasında elektronik olarak yükseltilen müzik aletleridir. Örnekler arasında elektronik orglar, thereminler ve synthesizerlar yer alırken, geleneksel aletlerin elektronik amplifikasyonu ile elektrikli gitarlar ve elektrikli piyanolar da bulunur.
