Doxa, Antik Yunanca kökenli bir terimdir ve temel anlamıyla “common belief” yani yaygın inanç veya popüler görüş anlamına gelir. Felsefi bağlamda, episteme (doğru bilgi) kavramıyla zıtlık içinde konumlanır.
Özet Tablo: İngilizce Perspektiflerden Doxa Kavramı
| Perspektif | Tanım / Anlam |
|---|---|
| Antik Felsefe (Plato) | Görünüşe dayanan, sanıya dayalı inançlar – episteme’ye karşıt |
| Aristoteles | Eksik ama kullanılabilir bir bilgi türü; bilimsel çalışmalarda başlangıç noktası |
| Rhetoric (Modern) | Yaygın kanaat ya da toplumsal görüş – episteme ise haklı bilgi |
| Bourdieu (Sosyoloji) | Sorgulanmayan, içselleştirilmiş toplumsal inançlar; yapıyı yeniden üretir |
| Siyasi Teoloji | Kurumsal pratiklerle edinilen, ifade edilmeksizin var olan inançlar |
Antik Felsefe: Plato ve Epistemoloji
Platon’a göre doxa, duyu ve görünüşe dayanan, doğruluğu şüpheli inançları ifade eder. Episteme ise tam tersine, haklı çıkarılmış doğru bilgidir. Bu bağlamda, Platon epistemolojisinde doxa, sanı ya da yanılsama olarak tanımlanır.
Aristoteles’in Yaklaşımı
Aristoteles, doxa’yı Platon’dan farklı bir yaklaşımla değerlendirir. Doxa’yı yalnızca yanıltıcı bir inanç olarak görmek yerine, eksik olsa da bilimsel ya da ön-bilimsel bilgi kaynağı olarak görür. Yani, doxa tam bilgiye ulaşmada zorunlu bir ilk adım olabilir.
Sosyoloji: Pierre Bourdieu’nün Doxa Kavramı
Fransız sosyolog Pierre Bourdieu, doxa kavramını toplumsal yapının sorgulanmayan, doğal kabul edilen inançları olarak tanımlar. Bu inançlar bilinçli bir şekilde tartışılmaksızın içselleştirilir ve bireylerin düşünce ve davranışlarına yön verir. Bourdieu’ya göre doxa, toplumsal eşitsizlikleri gizleyen ve yeniden üreten bir mekanizmadır.
Ayrıca, doxa toplumsal yapılarla bireyin iç dünyası arasında uyum yaratarak, bireylerin sosyal düzeni değişmez ve doğal görmesine neden olur.
Siyasi Teoloji ve Kurumsal İnanç
Siyasi teoloji alanında doxa, sözel ifade yerine pratik ve ritüel yoluyla edinilen, yansıtılmamış inançlar olarak anlaşılır. Bu inançlar açıkça ifade edilmeden varlık alanını toplumsal norm ve güç ilişkileri içinde sürdürür.
Modern Görsel Rhetoriğin Perspektifi
Modern retorik okumalarında, doxa, toplumun büyük bir kesiminin paylaştığı yaygın inançlar veya genel kanaat olarak tanımlanır. Episteme ise buna zıt şekilde, gerekçelendirilebilen, haklı bilgi anlamındadır.
Sonuç olarak
Doxa, hem felsefi hem de modern bağlamlarda değişik şekillerde ele alınan, ancak ortak olarak “sorgulanmadan kabul edilen inançlara” işaret eden çok katmanlı bir kavramdır:
- Platon’da, doxa sanı/yanılsama olarak bilgi karşıtı bir konumda yer alır.
- Aristoteles, doxa’yı bilgiye giden yolda kabul edilebilir bir başlangıç olarak değerlendirir.
- Bourdieu, doxa’yı toplumsal yapının doğal kabul edilen, sorgulanmaz temelleri olarak tanımlar.
- Siyasi teoloji, doxa’yı pratik temelli içselleşmiş inançlar şeklinde yorumlar.
